რეზიუმე 

აქტუალობა.ეკონომიკურად განვითარებულ ქვეყნებში, სადაც მძლავრად არის წარმოდგენილი ფინანსური სექტორი, სადაზღვევო კომპანიები წარმოადგენენ უდიდესი რესურსების მქონე მსხვილ მოთამაშეებს, რომლებიც მნიშვნელოვან ზეგავლენას ახდენენ ფასების ცვლილებაზე გლობალური კაპიტალის ბაზარზე.

საქართველოში კაპიტალის ბაზარი ჯერ კიდევ განვითარების პროცესშია, და სადაზღვევო ბიზნესი არ არის მძლავრად წარმოდგენილი, ძირითადად განვითარებულია ნებაყოფლობითი დაზღვევა საიდანაც მოზიდული პრემია უმნიშვნელოა, რაც ძირითადად განპირობებულია დაზღვევის მიმართ შედარებით დაბალი ინტერესით. ასეთი ტენდენცია, როგორც წესი, დამახასიათებელია განვითარებადი ქვეყნებისთვის, სადაც ცხოვრების დონე და მოსახლეობის შემოსავლები დაბალია. ცხადია, საზოგადოებაში, სადაც მოსახლეობა ებრძვის გაჭირვებას და კომპანიები მეტწილად განიცდიან ზარალს, ძალიან რთულია სხვადასხვა თანამედროვე სადაზღვევო პროდუქტების შეთავაზება და განვითარება. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ 2013-2014 წლებში, კერძო სადაზღვევო კომპანიების მიერ შემუშავებული და განხორციელებული ჯანმრთელობის დაზღვევის პროგრამები მეტწილად იქნა ჩანაცვლებული სახელმწიფო საყოველთაო დაზღვევის პროგრამით, რამაც ნეგატიური ზეგავლენა იქონია ერთობლივ მოზიდულ სადაზღვევო პრემიაზე.

90-ან წლებში,  სადაზღვევო ბაზარზე მსოფლიო ტენდენციას წარმოადგენდა ისეთ მაჩვენებლებზე კონცენტრირება, როგორიცაა მოგების მარჟა, ზრდა და მოცულობა. გაზრდილმა კონკურენციამ ამ ინდუსტრიაში გამოიწვია ფასების დაწევა სადაზღვევო პროდუქტებზე, რაც შესაბამისად აისახა გაყიდვების მოცულობაზე და საბოლოო ჯამში ბევრი სადაზღვევო კომპანია  დააზარალა. შედეგად, სადაზღვევო კომპანიემბა თავისი ყურადღება გადაიტანეს სხვა ღირებულების ფაქტორებზე, რადგან ცხადი გახდა, რომ მხოლოდ მოცულობაზე ორიენტირება არ იყო საკმარისი ბიზნესის წარმატებისთვის.

თანამედროვე მართვის კონცეფცია ეფუძნება აღიარებას, რომ ორგანიზაციის ძირითადი ფინანსური მიზანია მისი ღირებულების ზრდა მესაკუთრეებისთვის, და შესაბამისად ყველა გადაწყვეტილება უნდა იქნას მიამრთული ამ მიზნის მისაღწევად. ასეთი მიდგომა ცნობილია ღირებულებაზე ორიენტირებული მენეჯმენტის კონცეფციის სახელწოდებით.

განვითარებად ბაზრებზე ღირებულების შეფასების პროცესი გარკვეულ სირთულეებთან არის დაკავშირებული, რადგან პოპულარული და აღიარებული შეფასების მოდელების გამოყენება კარგად ვერ ერგება ადგილობრივი ეკონომიკის სპეციფიკას. დღევანდელი მდგომარეობით, საფონდო ბაზარზე გარიგებების ოდენობა არაშთამბეჭდავია და თუ შევადარებთ საქართველოს ეკონომიკის მოცულობას, მისი წვლილი უმნიშვნელოა. საქართველოს საფოდო ბაზარი სუსტად არის განვითარებული და ფაქტია, რომ კომპანიებს აკლიათ სტიმული ივაჭრონ ბირჟაზე, რაც შეიძლება აიხსნას საქართველოს ფინანსური ბაზრის არათანაბარი გადანაწილებით.

პრობლემის ფორმულირება. კვლევის მთავარ მიზანს წარმოადგენს ღირებულების შექმნის პროცესის ძირითადი კომპონენტების განსაზღვრა და მათი გაკონტროლების გზით სადაზღვევო სფეროში ეკონომიკური ღირებულების შექმნის პროცესის უზრუნველყოფა ხანგრძლივ პერსპექტივაში. მას შემდეგ რაც განვსაზღვრავთ ძირითად კომპონენტებს, რომლებიც გავლენას ახდენენ ეკონომიკური მოგების შექმნაზე, გავიანგარიშებთ დამატებული ეკონომიკური მაჩვენებლის ინდიკატორს საქართველოს მთელი სადაზღვევო სექტორისთვის და მასზე დაყრდნობით განვსაზღვრავთ და გავაანალიზებთ საქართველოს სადაზღვევო ინდუსტრიის ძირითად ტენდენციებს.

ძირითად გამოწვევას სადაზღვევო, ისევე როგორც სხვა სახის ბიზნესის მართვის სფეროში, წარმოადგენს ღირებულების შექმნაზე ზემოქმედი მთავარი ფაქტორების გამოვლენა და მათი გაკონტროლება სარგებლის მიღების უზრუნველსაყოფად მომავალში. პრაქტიკაში გამოიყენება სადაზღვევო კომპანიების საქმიანობის შეფასების სხვადასხვა მოდელი, თუმცა ჩვენ გამოვიყენებთ შედარებით ახალ მიდგომას დამატებული ეკონომიკური ღირებულების მაჩვენებლის გამოყენებით, რომელიც განიხილება ფინანსური საქმიანობის შედეგის ყველაზე რეალისტური ინდიკატორად, რომელიც გვიჩვენებს იქმნება თუ არა ეკონომიკური მოგება და იძლევა საშუალებას გაკონტროლდეს პროცესები დინამიკაში.

ბიზნესის განვითარების ეკონომიკური ეფექტიანობის საზომად გამოყენებულია დამატებული ეკონომიკური ღირებულება - Economic Value Added (EVA) - ეკონომიკური მოგების სახეობა, რომელიც წარმოადგენს სხვაობას კომპანიის გადასახადის გადახდის შემდეგ წმინდა ოპერაციულ მოგებასა და ინვესტირებული კაპიტალის ღირებულებას შორის.

სადაზღვევო სფეროში, ეკონომიკური ღირებულება იქმნება მაშინ, როდესაც შემოსავლების ყველა წყაროს (მოზიდული პრემიის, ფინანსური ოპერაციებიდან და  ინვესტიციებიდან შემოსავლის) ჯამი აღემატება ყველა ხარჯის ჯამს (შიდა საოპერაციო , საკუთარი კაპიტალის და მოზიდული კაპიტალის ხარჯი). ყველა ეს მონაცემი უნდა გამოხატავდეს მიმდინარე ღირებულებას. EVA მაჩვენებლის გაანგარიშება ხორციელდება კომპანიის მოგება-ზარალის და ბალანსის უწყისების მონაცემებზე დაყრდნობით, რომლებიც წინასწარ კორექტირდება უფრო რეალური სურათის მისაღებად. როგორც წესი, ანალიზის დროს ძირითადი  ყურადღება ექცევა ისეთ შიდა მონაცემებს, როგორიცა  შემოსავლები და ხარჯები, ხოლო საკუთარი კაპიტალის ღირებულება არ მიიღება მხედველობაში.  გამომუშვებული დამატებული ეკონომიკური ღირებულების დასადგენად, აუცილებელია როგორც შიდა, ისე გარე ფაქტორების გათვალისწინება, და განსაკუთრებით საკუთრი კაპიტალის ღირებულებისა, რომელიც ბუღალტრული მოგების გაანგარიშების დროს უგულებელყოფილია.

დამატებული ეკონომიკური ღირებულების იდეა მდგომარეობს იმაში, რომ სადაზღვევო კომპანიის ხელთ არსებული ფონდების დანახარჯი, უნდა იყოს უფრო ნაკლები, ვიდრე მათი ინევსტიციებიდან მიებული ამონაგები. თუ შემოსავალი ინვესტირებული აქტივებიდან ნაკლებია მათ დანახარჯებზე, მაშინ დამატებული ეკონომიკური ღირებულება ნეგატიურია, რაც გულისხმობს ღირებულების დაკარგვას. შესაბამისად, სხვაობა კაპიტალის უკუგებასა და მასზე დანახარჯს შორის, რომელსაც სპრედს ვუწოდებთ, არის მნიშველოვანი ინდიკატორი, რომელიც უნდა გაკონტროლდეს. თუ ეს სპრედი დადებითია, მაშინ ღირებულება იქმნება და პირიქით.

ანალიტიკოსთა შორის არ არსებობს თანხმობა საკუთარი კაპიტალის შეფასების მეთოდთან დაკავშირებით, არ არსებობს აღიარებული უნივერსალური მეთოდი. განსაკუთრებით არაერთგვაროვანია მიდგომები, როდესაც საკითხი ეხება განვითარებად ბაზრებს. ანალიზის დროს ჩვენ ვეყრდნობით პროფესორ ა. დამოდარანის მიერ გაანგარიშებულ  მონაცემებს.

სადაზღვევო კომპანიები მომხმარებელს სთავაზობენ რისკისგან დაცვას პრემიის სანაცვლოდ, რომელიც შემდგომ ინვესტირებულია იმისთვის, რომ მიღებული ამონაგებით დაიფაროს სადაზღვევო ზარალები, ადმინისტრაციული ხარჯები და გაიცეს ბენეფიტები აქციონერებზე. სახელმწიფო ავალდებულებს სადაზღვევო კომპანიერვებს იქონიონ საკმარისი რეზერვები, იმისთვის რომ უზრუნველყოფილი იქნას მოსალოდნელი მოთხოვნების დაფარვა. დაუშვებელია, რომ წარსულში აღებული ვალდებულებების მოსალოდნელი გადახდების განხორციელება დამოკიდებული იყოს მომავალში მოზიდულ პრემიაზე. ეს რეზერვები სადაზღვევო კომპანიებს ჩადებული აქვთ ინვესტიციებში, მანამ სანამ არ დადგება გადახდის განხორციელების საჭიროება. აქედან გამომდინარე, მოზიდული პრემია, ინვესტიციები და ფინანსური ოპერაციები გვევლინება ძირითად აქტივობებად, რომლებიც განაპირობებს კომპანიის წარმატებულ ფუნქციონირებას.

EVA მაჩვენებლის გაანგარიშებისთვის პირველი, რაც არის გასაკეთებელი, ესაა ფინანსური ანგარიშგების მონაცემების ადეკვატური ადაპტირება ანალიზის მიზნბისთვის. ეს პროცესი მოიცავს ამ მაჩვენებლის კომპონენტების გაანგარიშების მიზნით საბუღალტრო მონაცემების კორექტირებას, კერძოდ, წმინდა საოპერაციო მოგებისა (NOPAT) და ინვესტირებული კაპიტალის (IC) გაანგარიშებას, ბიზნესის საქმიანობის უფრო რეალისტური შეფასებისთვის. ჩვენ ვამახვილებთ ყურადღებას მხოლოდ ძირითად კორექტირებებზე, რომლებიც მიიჩნევა ყველაზე მნიშვნელოვნად, ასეთებია: ცვლილება სააქციო კაპიტალის ღირებულებაში, გრძელვადიანი რეზერვები, კვლევებისა და განვითარების დანახარჯები, მარკეტინგული და საინვესტიციო ხარჯები, რესტრუქტურიზაციის ხარჯები, გუდვილი, ძირითადი საშუალებების ცვეთა, საოპერაციო ლიზინგი, აქტივები, რომლებიც არ არის დაკავშირებული ბიზნეს აქტივობასთან და მოგების გადასახადი.

ინვესტირებული კაპიტალის დადგენისას აქტუალურია ის ბალანსის მუხლები, რომლებიც წარმოიქმნა ისეთი წყაროებიდან, რომლებიც ითვალისწინებენ უკუგებას ამ კაპიტალზე. ამიტომ, ბალანსის ვალდებულებების ჭრილში არ ვითვალისწინებთ უპროცენტო ვალდებულებებს (non-interest bearing liabilities NIBCLS), ანუ დარიცხულ ხარჯებს და კრედიტორულ დავალიანებებს. კაპიტალის საშუალო შეწონილი ღირებულების დადგენისას, იმის გათვალისწინებით, რომ არც ერთ საანალიზო სადაზღვევო კომპანიას არ გააჩნია ობლიგაციები და სხვა წარმოებული ინსტრუმენტები, მივიჩნევთ, რომ მოზიდული კაპიტალის ღირებულება შეესაბამება კომერციული ბანკის სესხის საშუალო პროცენტს. ხოლო რაც შეეხება საკუთარი კაპიტალის ღირებულებას, ვიყენებთ CAMP მოდელს მოდიფიკაციით, სადაც კაპიტალის პრემიის გარდა, დამატებით ვიყენებთ ქვეყნის რისკის პრემიას და განვითარებადი ბაზრების სადაზღვევო სფეროს ბეტა რისკიანობის კოეფიციენტს. გარდა ამისა, ვითვალისწინებთ ფინანსურ ლევერეჯს, რაც დამატებითი რისკია, რადგან სესხების დიდი მოცულობის არსებობა ზრდის მგრძნობიარობას საპროცენტო განაკვეთების ცვლილებისას.

დასკვნა. ჩატარებულმა კვლევამ გვიჩვენა, რომ 2013-2018 წლებში საქართველოს სადაზღვევო სექტორი ვითარებოდა არაერთგვაროვნად. ბაზარი შედარებით სტაბილური და საშუალოდ მდგრადია, თუმცა მისი წვლილი ქვეყნის მშპ-ში  უმნიშვნელოა. მიუხედავად იმისა, რომ კაპიტალის ბაზარი სუსტად არის განვითარებული და არც ერთი სადაზღვევო კომპანია არ გვევლინება სალისტინგო სიაში, სადაზღვევო ბიზნესი სტაბილურად ვითარდება მიუხედავად სხვადასხვა წინააღმდეგობებისა. სადაზღვევო კომპანიების ფინანსური მონაცემების დამუშავებისა და ჩატარებული გაანგარიშებების საფუძველზე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სადაზღვევო სექტორი ქმნის დამატებით ეკონომიკურ ღირებულებას, რაც მიუთითებს ამ სექტორის პოტენციალზე და გვაძლევს ოპტიმიზმის საფუძველს.